دهم رمضان المبارك ياد آور داغ جانسوز و حادثه جانكاهي است كه عصاره هستي و خاتم و افضل پيامبران را به سوگ نشاند. در سال دهم بعثت بانوي بزرگ اسلام بعد از 25 سال همراهي و فداكاري در راه پيامبر صلي‏ الله‏ عليه ‏و‏آله با كوله باري از رنجها، فداكاريها، گذشت و ايثارها، در سن 55 سالگي، چشم از جهان فرو بست و همسرش حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله را در ميان دشمنان در فراق جانسوزي تنها گذاشت. اين حادثه دردناك درست بعد از سه روز از وفات ابوطالب، حامي دلسوز و فداكار پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله اتفاق افتاد و آنچنان حضرت ختمي مرتبت را متأثر و محزون ساخت كه آن سال (دهم بعثت) را «عام الحزن» و سال غصه و غم نامگذاري نمود و در ميان اندوه فراوان و اشكي چون باران، خديجه را در محلي به نام «حجون» به خاك سپرد.

آنچه در پيش رو داريد نگاهي است گذرا، به فضائل خديجه كبري، بانوي فداكار و صبور اسلام.

فضائل خديجه عليها‏السلام

1.بصيرت ژرف
از بالاترين فضائل خديجه كبري اين است كه از انديشه بلند و فكر عميق و بصيرت ژرف برخوردار بود؛ مخصوصاً عقل عملي او در اوج خود قرار داشت. اين امر را مي‏توان از انتخاب پيامبر اكرم به عنوان شوهر آينده و شايسته خود از بين آن همه خواستگاران پولدار و تاجر فهميد.
او در چهره و رفتار حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  آينده درخشان و ممتاز او را مي‏ديد، به همين جهت راز پيشنهاد ازدواج با حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  را (قبل از بعثت) چنين بيان مي‏كند: «يَابْنَ عَمّ! اِنّي قَدْ رَغِبْتُ فِيكَ لِقِرابَتِكَ مِنّي وَ شَرَفِكَ في قَوْمِكَ وَ اَمانَتِكَ عِنْدَهُمْ وَ حُسْنِ خُلْقِكَ وَ صِدْقِ حَدِيثِكَ؛1 اي پسر عمو! من به خاطر خويشاوندي‏ات با من، و شرف و امانتداري‏ات در ميان قوم خود، و به جهت اخلاق نيك و راستگويي‏ات، به تو تمايل پيدا كردم.»

جملات فوق به خوبي نشان مي‏دهد كه محبت و ارادت اين بانو به پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  براساس عشق مجازي و محبت شهواني نبوده، بلكه بر اثر معرفت و شناخت عميقي بوده است كه از شخصيت حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  داشت. اما افرادي كه چنين بصيرتي نداشتند، از جمله گروهي از زنان قريش سخت خديجه را مورد ملامت و سرزنش قرار دادند، تا آنجا كه گفتند: «او با اين همه حشمت و شوكت با يتيم ابو طالب كه جواني فقير است تن به ازدواج داد. چه ننگ بزرگي.»

خديجه كه انتخابش از سر شناخت و معرفت بود، محكم و قرص بر انتخاب خويش پاي فشرد و در جواب سخنان ناشي از جهالت و بي خبري آنها گفت: «اي زنان! شنيده‏ام شوهران شما [و خودتان[ در مورد ازدواج من با محمد خرده گرفته‏ايد و عيب جويي مي‏كنيد، من از خود شما مي‏پرسم آيا در ميان شما، فردي مانند محمد وجود دارد؟ آيا در شام و مكه و اطراف آن شخصيتي به سان ايشان در فضائل و اخلاق نيك سراغ داريد؟ من به خاطر اين ويژگيها با او ازدواج كردم و چيزهايي از او ديده‏ام كه بسيار عالي است.2»
گذشت زمان، پيروزيهاي پي در پي پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  ، گسترش اسلام، و فرزنداني كه از خديجه به يادگار ماند، از جمله فاطمه زهرا عليها‏السلام كه يازده امام معصوم از نسل اوست، بر انتخاب زيباي خديجه و بصيرت ژرف او تحسين گفت ؛ هر چند خود شاهد ثمرات انتخاب شايسته خويش نبود.

2. ايمان و اسلام محكم و پايدار
همان بصيرت ژرف خديجه كه باعث انتخاب حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  براي همسري آينده او شد، عامل ايمان و اسلام او نيز گشت، و باعث شد كه لقب اول زن مسلمان را به خود اختصاص دهد.

«ابن عبد البر» به سند خود از پدر «ابي رافع» نقل مي‏كند كه پيامبر خدا در روز دوشنبه (مبعث) نماز گذارد و خديجه در (ساعات) آخر همان روز نماز خواند.3
و علي عليه‏السلام نيز بر ايمان و اسلام خديجه اين گونه صحه گذاشت كه: «لَمْ يَجْمَعْ بَيْتٌ واحِدٌ يَؤْمَئِذٍ فيِ الْاِسْلامِ غَيْرَ رَسُولِ اللّه وَ خَديجَةَ وَ اَنَا ثالِثُهُمْ. اَري نُورَ الْوَحْيِ وَ الرِّسالَةِ وَ اَشُمُّ ريحَ النُّبُوَّةِ؛4
خانه‏اي واحد در آن روز در اسلام جمع نشد غير از رسول خدا حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  و خديجه و من كه سومين آنان بودم. نور وحي و رسالت را مي‏ديدم و بوي نبوت را استشمام مي‏كردم.»

خديجه عليها‏السلام تا آخرين لحظه بر آن ايمان پاي فشرد و در راه اسلام فداكاري و گذشت نمود و يك لحظه از رهبر اسلام و حمايت او غافل نگشت .

3. از برترين بانوان دو سرا
برترين زنان جهان هستي را چهار زن تشكيل مي‏دهند؛ چنانكه ابن اثير از انس بن مالك از پيامبر اسلام حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  نقل كرده كه فرمودند:«خَيْرُ نِساءِ الْعالَمينَ مريمُ، آسِيةُ، خديجةُ وَ فاطِمةُ؛5 برترين زنان عالم مريم، آسيه، خديجه و فاطمه عليها‏السلام هستند.»

همينها كه كوله بار كمال را در دنيا بستند، در بهشت نيز در صدر قرار دارند و از جمله آنها خديجه كبري عليها‏السلام مي‏باشد. «عكرمه» از «ابن عباس» نقل مي‏كند كه رسول اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله فرمودند:«اَفْضَلُ نِساءِ اَهْلِ الْجَنَّةِ خَديجةُ بِنْتُ خُوَيْلَدٍ وَ فاطِمةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرانَ وَ آسِيَةُ بِنْتُ مُزاحِمٍ اِمْرَأةُ فِرْعَوْنَ؛6 بهترين زنان بهشت اينانند: خديجه دختر خويلد، فاطمه دختر محمد و مريم دختر عمران و آسيه دختر مزاحم، همسر فرعون.»

4. برترين همسر پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله 
پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  همسران متعددي داشتند، ولي از نظر درجات يكسان نبودند.

يكي از آنها در حال حيات و بعد از رحلت پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  سخت حضرت را اذيت و آزار داد، و بر خلاف دستورات او حركت كرد، كه همين امر باعث تنزل مقام و منزلت او گرديد، ولي برخي از آنها مانند خديجه كبري با تمام وجود و هستي خويش در راه اطاعت از پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله  و جلب رضايت او كوشيد و در نتيجه در بين تمام همسران رتبه ممتاز را كسب نمود. 

5. مادر زهرا عليها‏السلام
طبق نص قرآن كريم همسران پيامبر مادران روحاني مؤمنان و«ام المؤمنين» هستند: «وَ اَزْواجُه اُمَّهاتُهُمْ8»؛ «همسران او (پيامبر) مادران مؤمنين هستند» و خديجه از برترين مصداقهاي آيه بشمار مي‏رود. واين سعادت در بين همه زنان حضرت، نصيب خديجه گشت كه يازده امام از نسل او از طريق فاطمه زهرا عليها‏السلام پديد آيد. راستي چنين مقامي نياز به لياقت و استعداد بالا دارد.
از بين همه فرزندان حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله فاطمه زهرا عليها‏السلام از مقام ممتازي برخوردار است؛ چرا كه هم داراي عصمت است9 و هم امامت و وصايت از طريق نسل او استمرار يافت.

6. سخاوت و انفاق بي بديل
ثروت خديجه در آن دوران زبانزد خاص و عام بود. ثروت اين بانوي كاردان و عاقله به قدري زياد بود كه مالداران درجه يك قريش چون «ابو جهل» و «عقبة بن ابي معيط» در نزد او ناچيز به شمار مي‏رفتند.
مورخان ثروت خديجه را بدين ترتيب شمرده ‏اند:
1. هزاران شتر كه اموال تجارتي او را حمل مي‏كردند.
2. قبه‏اي از حرير سبز با طنابهاي ابريشمي بر بام خانه‏اش افراشته بود. اين امر نمايانگر ثروت فراوان او بود و فقرا نيز از روي اين علامت براي استعانت و كمك مراجعه مي‏كردند.
3. چهار صد غلام و كنيز كه خدمات ارجاعي او را انجام مي‏دادند.10
پس از ازدواج با پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله ، خديجه تمامي اين ثروت را در اختيار رسول خداحضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله قرار داد و عرض كرد: «اَلْبَيْتُ بَيْتُكَ وَ اَنَا اَمَتُكَ؛ خانه (من) خانه تو،و من هم كنيز تو هستم.»11

ورقة بن نوفل، عموي خديجه، بعد از اين قضيه كنار كعبه آمد و بين زمزم و مقام ابراهيم ايستاد و با صداي بلند گفت: «اي عرب! بدانيد كه خديجه شما را شاهد مي‏گيرد كه خود همه ثروتش را از غلامان و كنيزان، املاك، دامها، مهريه و هدايايش را به حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله بخشيده است و همه آنها هديه‏اي است كه حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله آن را پذيرفته است و اين كار خديجه به خاطر علاقه و محبت او به محضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله است. شما در اين باره گواه باشيد و گواهي دهيد.12»

و پيامبر اكرم نيز از اين اموال براي پيش برد اسلام و اهداف آن نهايت استفاده را برد. به همين جهت خود آن حضرت فرمود: «هيچ ثروتي، هرگز مانند ثروت خديجه به من سود نرساند.13»

7. صبر و بردباري بي مانند
فردي مانند خديجه كه در درون ثروت فراوان بزرگ شده طبعا بايد نازپرورده و كم تحمل باشد؛ اما خديجه با برخورداري از نعمتها بعد از ازدواج و ايمان به پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله خود را براي تحمل همه سختيها آماده كرد، تحمل فشارهاي مختلف مشركان مكه، سرزنشهاي بستگان، محاصره اقتصادي در شعب ابي‏طالب و... مخصوصا محاصره اقتصادي سخت او را اذيت و آزار داد و با كهولت سن (63 ـ 65 سالگي) تحمل و بردباري نهايي را به عرصه نمايش گذاشت. بنت الشاطي در اين زمينه مي‏گويد: «خديجه در سني نبود كه تحمل آن همه رنج برايش آسان باشد، و از كساني نبود كه در جريان زندگي با تنگي معيشت خو گرفته باشد، اما در عين حال، سختيهايي را كه در اثر محاصره در شعب وارد مي‏شد تا سر حد مرگ تحمل كرد.»14

8. حامي رسالت و محب امامت
چهار زن در اين دنيا به حد كمال رسيده‏اند و به عنوان زنان نمونه و شايسته هستي شناخته شدند: آسيه، مريم، خديجه، فاطمه عليها‏السلام . از مهم‏ترين اشتراكات اين چهار زن، حمايت و اطاعت از رهبري و پيشوايان زمان خود بوده است. آسيه تا پاي جان از رهبري و رسالت موسي عليه‏السلام حمايت نمود، مريم با تحمل تهمت و رنجها پايه‏هاي رسالت عيسي عليه‏السلام را محكم نمود، فاطمه زهرا عليها‏السلام تا مرز شهادت از امام خويش علي بن ابي طالب پشتيباني و دفاع نمود و سر انجام شهيد راه امامت و ولايت گشت.

و اما خديجه عليها‏السلام از حاميان راستين رسالت بود. او نيز جان و مال خويش را تقديم رسالت نمود. او هم رسالت مدار بود و هم امامت محور. هم حامي و همگام رسالت بود و هم محب و طرفدار امامت.
در مورد حمايت از رسالت در بخشهاي پيشين اشاراتي به ميان آمد، در اين بخش فقط به يك نكته اكتفا مي‏شود. حضرت آدم در بهشت نگاهي به زندگي حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله و خديجه عليها‏السلام انداخت و گفت: «يكي از برتريهاي محمد بر من اين است كه همسر او براي اجراي اوامر خداوند با شوهرش همكاري و مساعدت نمود و حال آنكه همسر من مرا در نا فرماني خداوند تشويق نمود.15»

اما در مورد محبت و ارادت خديجه عليها‏السلام نسبت به علي عليه‏السلام ، مرحوم مجلسي چنين نقل مي‏كند: پس از ازدواج پيامبر اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله با خديجه [و به دنيا آمدن علي عليه‏السلام ]، خديجه را از دوستي و محبت علي خبر داد. و خديجه پس از آن [به علي عليه‏السلام محبت فراوان داشت] و براي آن حضرت به وسيله خدمتكارانش لباس، زيور آلات، كنيز و ملزومات مي‏فرستاد؛ به گونه‏اي كه مردم مي‏گفتند: علي برادر حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله و محبوب‏ترين افراد نزد اوست و نور چشم خديجه به حساب مي‏آيد... . الطاف و محبتهاي خديجه صبح و شام به خانه ابو طالب روان بود.16»

هنگام ولادت فاطمه عليها‏السلام ، خديجه بيشتر با ولايت آشنا گشت؛ چرا كه دخترش زهرا هنگام ولادت، بعد از شهادت به توحيد و رسالت، اينگونه شهادت داد: «وَ اَنَّ بَعْلِي سيّدُ الْاَوْصِياء وَ وُلْدِي سادَةُ الاَْسْباط 17؛ و به راستي همسرم سيد اوصيا و فرزندانم سيد و سالار نوادگان رسول خدا هستند.» علاوه بر اين خديجه عليها‏السلام ولايت علي و فرزندان او را صريحا پذيرفته بود، با آنكه در آن زمان امامت حضرت هنوز به فعليّت نرسيده بود.
مرحوم محلاتي به نقل از مجلسي رحمه‏ الله مي‏گويد: «روزي رسول خدا خديجه را نزد خود خواست و فرمود: اين جبرئيل است و مي‏گويد: براي اسلام شروطي است: اول: اقرار به يگانگي خداوند، دوم: اقرار به رسالت پيامبران، سوم: اقرار به معاد و عمل به اصول و مهمات شرع، چهارم: اطاعت اولي الامر [يعني علي] و ائمه طاهرين از فرزندان او و برائت از دشمنان آنها.» خديجه هم به آنها اقرار نمود و آنها را تصديق كرد.18
در خصوص امامت امير مؤمنان، رسول اكرم حضرت محمد صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله به خديجه فرمود: «هُوَ مَولاكَ وَ مَوْلَي الْمُؤْمِنينَ وَ اِمامُهُمْ بَعْدي؛ علي مولاي تو و مولاي تمام مؤمنان و امام آنها پس از من است.»

آن گاه دست خود را بالاي دست اميرمؤمنان گذاشت و خديجه دست خود را بالاي دست پيامبر قرار داد و اين گونه بيعت ابدي ولايت مداري را انجام داد.19









پاورقيها:
12.بحارالانوار،ج16،ص75ـ77.
 
15. طبقات ابن سعد، ج1،ص134.
 
14.خديجه كبري، نمونه زن مجاهد مسلمان.
 
11.همان دو.
 
18. محلاّتي، رياحين الشريعه، ج2، ص209.
 
1. سيره نبوي، ابن هشام، ج1، ص201؛ تاريخ طبري، ج1، ص521.
 
10.الوقايع و الحوادث، محمد باقر ملبوبي، ص13؛بحارالانوار،ج17،ص309 وج16،ص22.
 
13. همان، ج19، ص63.
 
16. بحار الانوار، داراحياء التراث، ج37، ص43.
 
17.همان، ج43،ص3.
 
19. همان.
 
2.بحارالانوار،ج16،ص81 و ج103،ص374.
 
3.استيعاب، ج2، ص419، ش13.
 
4.تاريخ طبري، ج2،ص208 وشرح نهج البلاغه ابن ابي‏الحديد، ج13،ص197.
 
5. خصال صدوق، باب خصال اربعه.
 
6.اسدالغابة، ج5، ص437؛ استيعاب، ج4، ص1821.
 
7.خصال شيخ صدوق، باب خصال اربعه.
 
8.احزاب/5.
 
9. احزاب/33.

علي امامي

#وب_سایت_تخصصی_حضرت_خدیجه
#ام_المومنین
#اول_بانوی_مسلمان
#ond[i]