متن  بیانات استاد ری شهری در همایش صدف کوثر

... در روایت داریم كَمَلَ مِنَ الرِّجَالِ كَثِيرٌ، وَلَمْ يَكْمُلْ مِنَ النِّسَاءِ الا اربع: آسية بنت مزاحم امرأة فرعون ، ومريم بنت عمران ، وخديجة بنت خويلد ، وفاطمة بنت محمد؛ [مجمع البیان ج 5 ص 320 تفسیر کشاف ج 3 ص 250،تفسیر ابن جریر ج 3ص 180] چهار زن کامل ترین زنان هستند در تاریخ بشر. این چهار زن همین چهار زن هستند که اشاره شد.

در صحیح مسلم و بخاری همین حدیث آمده با این تفاوت که نام حضرت خدیجه و فاطمه از آن حذف شده و در انتهای آن آمده: وَإِنَّ فَضْلَ عَائِشَةَ عَلَى النِّسَاءِ كَفَضْلِ الثَّرِيدِ عَلَى سَائِرِ الطَّعَامِ [لبخاري (3411) ، مسلم (2431)] ...

این روایت بیان می کند که چهار زن (حضرت خدیجه، حضرت فاطمه، حضرت مریم و حضرت آسیه) به قله انسانیت دست یافتند. کمالات به دو بخش تقسیم می شود. کمالات غیر اختیاری و کمالات اختیاری. کمالت اختیاری خود دو بخش است: اختصاصی و غیر اختصاصی. کمال غیر اختیاری مثل فضائل ذاتی شخصیت های بزرگ؛ در مورد ریشه این فضائل و کمالات بحث مفصلی وجود دارد و طبق تحقیق بنده، این کمالات ریشه در کمالات اختیاری آن ها دارد که اینجا جای بحثش نیست.

در مورد کمال در روایت آمده: ثلاثُ خِصالٍ مَن رُزِقَها كانَ كامِلاً: العَقلُ، و الجَمالُ، و الفَصاحةُ . [بحارالأنوار، ج 78، ص 234] کمال داشتن این سه ویژگی است: قدرت درک، زیبایی و قدرت سخن گفتن فصیح و زیبا. این ها طبیعی و ذاتی و سرشتی است. زیبایی یا قدرت درک به دست خود انسان نیست. شاید تا حدی بتوان این ویژگی ها را تقویت کرد، ولی این تا حدی است. فصاحت هم همین طور. این روایت ناظر به انواع کمالات نیست. ناظر به کمالات غیر اختیاری است.

یک سلسله دیگر از کمالات اختیاری است. انسان می تواند کسب کند و می تواند کسب نکند. اختیاری و اکتسابی است، مثل عقاید درست، اخلاق نیکو، اعمال نیکو. این ها هم برخی اختصاصی و برخی غیر اختصاصی است.
در مورد کمالات غیر اختیاری حضرت خدیجه، طبق بعضی از گزارش ها که نقل شده حضرت هر سه کمال را داشتند. روایت شده: کانت من احسن النساء جمالا و اکملهن عقلا و اتمهن رأیا. [ریاحین الشریعه، ص204] در فصاحت هم اشعاری از ایشان نقل شده که از فصاحت بسیار بالایی برخوردار است؛ مخصوصا اشعار ایشان در مورد خود رسول خدا.

از کمالات اختیاری اختصاصی ایشان اولین زن مسلمان بودن است. روایت از حضرت کاظم علیه السلام داریم که می فرماید: سألت عن بدء الإسلام کیف أسلم علی و کیف أسلمت خدیجة؟ از پدرم از آغاز اسلام پرسیدم؛ حضرت فرمود اولین نکته آغاز اسلام نزول جبرئیل بر رسول خدا بود و نزد حضرت، علی علیه السلام و خدیجه حضور داشتند. حضرت فرمود یا علی و یا خدیجة أسلمتما لله و سلمتما له و قال إن جبرئیل عندی یدعوکما إلى بیعة الإسلام فأسلما تسلما و أطیعا تهدیا فقالا فعلنا و أطعنا یا رسول‏ الله [بحار الانوار، ج77، ص294 و ج18، ص232] که اولین بیعت در تاریخ اسلام به دعوت خود جبرئیل بود. حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می گوید: لَمْ یَجْمَعْ بَیْتٌ وَاحِدٌ یَوْمَئِذٍ فِی الْإِسْلَامِ غَیْرَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی‏الله‏علیه‏وآله) وَ خَدِیجَةَ وَ أَنَا ثَالِثُهُمَا [صبحی صالح /صفحه‏ی 300 /خطبه 192] غیر از پیغمبر و خدیجه و من مسلمانی وجود نداشت. اولین و بزرگترین ثروتمندی بود که همه ثروت خود را در راه اسلام داد.. لقد کانت خدیجة من خیرة نساء قریش شرفاً ، واکثرهنّ مالا [السیرة الحلبیّة: ج 1، ص 137] بخش اعظم کاروان تجاری قریش مال حضرت خدیجه بود. در روایات از رسول خدا آمده ما نَفَعَنی مالٌ قَطُّ مِثلُ نَفَعَنی مالُ خَدیجَةَ [بحار الانوار، ج19، ص63]. هیچ مالی به اندازه مال خدیجه به من نفع نرسانده است. این حرف کاملا درست است. اما این که اسلام فقط با مال خدیجه و شمشیر علی علیه السلام استقامت یافت؛ درست نیست. این یعنی اسلام با زور و پول رشد کرد. اسلام با منطق رشد کرد و این دو موانع را از سر راه اسلام برداشت.

نکته مهم تر که باز از فضائل اختیاری اختصاصی حضرت خدیجه است؛ ایشان تنها زنی است که پیامبر با او مشورت می کرد. یا اولین زنی است که پیامبر با او مشورت می کرد. کسی که به عقل کل مشورت می دهد باید خیلی قدرت فکری داشته باشد. در تذکره الخواص آمده که پیامبر در همه کارها با حضرت خدیجه مشورت می کرد و کانت خدیجة وزیرة صِدقٍ علی إلاسلام، و کانَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یسکنُ إلیها [بحار الانوار، ج16، ص11] تعبیر بلندی است. کان رسول الله یسکن الیها.. باعث آرامش حضرت می شد. این ها تعابیر بزرگی است. تنها زنی است که ادامه دهنده نسل پیامبر است.

حضرت کمالات اختیاری غیر اختصاصی هم داشت. این قسمت بیشتر به درد ما می خورد. کمالات ذاتی قابل الگو گیری نیست. کمالات اختیاری اختصاصی هم می تواند الهام بخش باشد ولی ویژه است. از کمالات اختیاری غیر اختصاصی یکی طهارت و پاکی آن حضرت. و کانت تدعی فی الجاهلیّة بالطّاهرة لشدّة عفافها. [شرح المواهب، اللدنیّه، زرقانی، ج 1، ص 199] این پاکدامنی حضرت است. این پاکی قابل الگو گیری است. می توانند زنان و مردان جهان از این خصلت اختیاری الگو بگیرند. صداقت یکی از خصوصیات حضرت خدیجه بود. در روایت آمده که جبرئیل نازل شد خدمت رسول اکرم و همان موقع حضرت خدیجه عبور کرد و حضرت جبرئیل پرسید: من هذه. پیامبر فرمود: هذه صدیقه امتی. حضرت جبرئیل فرمود که سلام خدا را به او برسان و به او بشارت بهشت را بده. [البدایة و النهایة، ابن‌کثیر، ج 2، ص 62] دیگری ایثار و انفاق است. هشتاد هزار شتر و چهار هزار غلام و کنیز در راه خدا انفاق کرد. دفاع از اسلام و ارزش های اسلامی در آن شرایطی که اسلام غریب و ضعیف بود. دیگری مدیریت اقتصادی ایشان است، این که توانسته بود این ثروت را مدیریت کند. مسئله ازدواج از فضائل ایشان است. ایشان در انتخاب شوهر می فرماید: یَابْنَ عَمّ! اِنّی قَدْ رَغِبْتُ فِیکَ لِقِرابَتِکَ مِنّی وَ شَرَفِکَ فی قَوْمِکَ وَ اَمانَتِکَ عِنْدَهُمْ وَ حُسْنِ خُلْقِکَ وَ صِدْقِ حَدِیثِکَ [سیره نبوی، ابن هشام، ج1، ص201؛ تاریخ طبری، ج1، ص521] معیارهای ازدواج خود را این گونه بیان می کند: قرابت، کرامت، اخلاق و صداقت. به خاطر همین معیارهاست که آن حضرت خواستگارهای زیادی داشت ولی رسول خدا را انتخاب کرد.

دوشنبه ١٣ دی ١٣٩٥ / شماره : ٨٠٩٩١ از سایت تاریخ و ادیان